Audyt energetyczny w firmie – pierwszy krok do oszczędności na energii biernej

Audyt energetyczny w przedsiębiorstwie to nie tylko formalność czy spełnienie obowiązku prawnego. To praktyczne narzędzie, które umożliwia firmom zidentyfikowanie ukrytych źródeł strat energetycznych i optymalizację zużycia energii – w tym również redukcję kosztów związanych z energią bierną, która coraz częściej staje się realnym obciążeniem finansowym. W warunkach rosnących cen energii i coraz bardziej złożonej struktury opłat dystrybucyjnych, audyt energetyczny staje się fundamentem skutecznej strategii oszczędności i efektywności energetycznej. Wysokie rachunki za prąd, których nie da się wyjaśnić jedynie wzrostem cen energii czynnej, często mają źródło w niekontrolowanym poborze energii biernej. W wielu przedsiębiorstwach stanowi ona nawet 30–40% wartości faktury za energię elektryczną. Bez specjalistycznej analizy nie da się tego łatwo zauważyć, ponieważ energia bierna nie jest bezpośrednio zużywana, lecz krąży w sieci między źródłem a odbiornikiem, obciążając infrastrukturę i generując opłaty.

Audyt energetyczny pozwala wykryć, które urządzenia generują nadmiar mocy biernej, czy firma przekracza dopuszczalny współczynnik tgφ i czy pojawiają się opłaty za ponadumowny pobór energii biernej indukcyjnej lub za oddawanie energii biernej pojemnościowej. To pierwszy moment, w którym możliwe jest świadome zarządzanie tym obszarem kosztowym.

Z tego artykułu dowiesz się:

Czy każda firma płaci za energię bierną?
Nie. Opłaty te dotyczą odbiorców zasilanych z sieci średniego, wysokiego i niskiego napięcia w taryfach przemysłowych (C, B, G). Gospodarstwa domowe są z nich zwolnione.

Dlaczego energia bierna generuje koszty, skoro nie zużywa się jej fizycznie?
Bo obciąża sieć elektroenergetyczną, powoduje straty przesyłowe i zmniejsza efektywność zasilania. Operatorzy przenoszą ten koszt na odbiorców.

Jakie urządzenia generują energię bierną?
Energię indukcyjną: silniki, transformatory, dławiki.
Energię pojemnościową: oświetlenie LED, zasilacze impulsowe, falowniki PV, długie kable.

Jakie są progi naliczania opłat za moc bierną?
Dla energii indukcyjnej – po przekroczeniu tgφ > 0,4.
Dla energii pojemnościowej – opłaty są naliczane od pierwszej jednostki (kVArh).

Czym różni się energia bierna indukcyjna od pojemnościowej?
Indukcyjna jest pobierana z sieci (np. przez silniki), pojemnościowa oddawana (np. z LED, PV). Obydwie są rozliczane, ale według innych zasad.

Co zawiera audyt energetyczny?
Analizę zużycia energii, współczynnika tgφ, źródeł mocy biernej, faktur oraz potencjału kompensacyjnego i taryfowego.

Czy audyt wystarczy, żeby nie płacić za energię bierną?
Nie, ale to niezbędny pierwszy krok. Dopiero na jego podstawie wdraża się działania jak kompensacja czy optymalizacja taryfy.

Jakie technologie kompensacyjne są dostępne?
Baterie kondensatorów (dla indukcyjnej), dławiki (dla pojemnościowej), kompensatory SVG oraz automatyczne systemy dynamiczne.

Czy kompensacja się opłaca?
Tak. Zazwyczaj zwraca się w 6–12 miesięcy, a później generuje czyste oszczędności i poprawia jakość energii w sieci firmowej.

Czy można dobrać kompensator „na oko”?
Nie. Błędnie dobrane urządzenie może spowodować przeciążenia, awarie, zakłócenia i dalsze koszty. Wymagana jest analiza sieci i dobór specjalistyczny.

Czy firma z PV musi interesować się mocą bierną?
Zdecydowanie tak. Instalacje PV i ich falowniki są jednym z głównych źródeł mocy pojemnościowej, za którą naliczane są opłaty bez progu.

Rosnące znaczenie energii biernej w kosztach firm

Od 2021 roku firmy w Polsce rozliczane są z energii biernej zgodnie z Taryfami Operatorów Systemów Dystrybucyjnych (OSD). W 2025 roku cena za 1 kVArh wynosi już 2,28 zł, co stanowi wzrost o 45% względem 2024 roku. W dodatku za każdą jednostkę energii biernej pojemnościowej (np. generowaną przez fotowoltaikę lub oświetlenie LED), przedsiębiorstwo płaci od pierwszej kVArh – bez żadnego „bezpiecznego” progu, w przeciwieństwie do energii biernej indukcyjnej.

Taki model rozliczeń sprawia, że niekontrolowana energia bierna to realny koszt, który można i należy ograniczyć – o ile wcześniej się go zidentyfikuje.

Co obejmuje audyt energetyczny?

Prawidłowo wykonany audyt obejmuje analizę:

• profilu zużycia energii czynnej i biernej (indukcyjnej i pojemnościowej),
• współczynnika tgφ w różnych punktach instalacji,
• bilansu energetycznego całego zakładu i poszczególnych stref,
• faktur za energię elektryczną (pod kątem opłat za energię bierną),
• rodzaju i stanu urządzeń elektrycznych generujących moc bierną,
• potencjału do wdrożenia kompensacji lub optymalizacji mocy umownej.

Na podstawie tych danych audytor może określić, czy, gdzie i w jakim stopniu powstają koszty energii biernej – i wskazać możliwe sposoby ich redukcji.

Dlaczego nie wystarczy sama analiza faktury?

Choć analiza faktury (np. pozycji „rozliczenie energii biernej pojemnościowej”) pozwala stwierdzić, że firma ponosi koszty, nie mówi nic o tym, które urządzenia są winne, jaki jest typ mocy biernej ani jak skutecznie zareagować. Dopiero pomiary rzeczywistego zużycia w czasie rzeczywistym – np. przy użyciu rejestratorów mocy lub systemów SCADA – pozwalają na dokładną lokalizację źródła problemu i precyzyjne działania.

Jakie firmy powinny przeprowadzić audyt?

Audyt jest szczególnie istotny dla firm:

• posiadających instalacje fotowoltaiczne (generują moc pojemnościową),
• korzystających z nowoczesnego oświetlenia LED (często źródło mocy pojemnościowej),
• z dużym parkiem maszynowym (silniki, transformatory = moc indukcyjna),
• pracujących w systemie zmianowym (zmienny profil obciążenia),
• mających taryfy C, B lub G i widoczne opłaty za moc bierną.

W praktyce oznacza to większość zakładów przemysłowych, warsztatów, hal produkcyjnych, magazynów, biurowców czy serwerowni.

Audyt a strategia energetyczna firmy

Audyt energetyczny to nie wydatek, lecz inwestycja w długoterminową poprawę efektywności energetycznej. Wskazuje nie tylko na bieżące źródła strat, ale również stanowi punkt wyjścia do wdrożenia nowoczesnych rozwiązań takich jak:

• kompensacja mocy biernej (baterie kondensatorów, dławiki),
• monitoring zużycia energii,
• systemy zarządzania energią (EMS),
• optymalizacja mocy umownej i doboru taryfy.

Co więcej, profesjonalny audyt to dokument poparty pomiarami, analizą i rekomendacjami, który może być wykorzystany w strategii ESG, jako załącznik do wniosków o dofinansowanie lub jako dowód efektywności energetycznej (np. do uzyskania białych certyfikatów).

Rola audytu energetycznego w redukcji kosztów energii biernej

Audyt energetyczny pozwala firmie zrozumieć, gdzie i dlaczego ponosi koszty związane z energią bierną – i co może zrobić, by je wyeliminować. W sytuacji, gdy nawet 30–40% wartości faktury za energię elektryczną może wynikać z opłat za moc bierną, dokładna analiza techniczna zużycia energii staje się fundamentem działań oszczędnościowych.

Audyt jako narzędzie lokalizacji kosztów ukrytych

Wiele firm nie ma świadomości, że płaci za coś, czego „nie zużywa”. Energia bierna nie zasila urządzeń, nie przynosi bezpośredniej korzyści użytkowej – ale generuje realne opłaty, bo obciąża sieć i wymaga kompensacji po stronie operatora systemu dystrybucyjnego (OSD).

Podczas audytu wykonywana jest identyfikacja wszystkich kosztów pośrednich związanych z mocą bierną, w tym:

• Opłaty za przekroczenie współczynnika tgφ,
• Opłaty za energię bierną pojemnościową,
• Zwiększone straty przesyłowe energii czynnej w instalacji,
• Ryzyko uszkodzeń i awarii w wyniku przeciążenia lub niestabilności napięcia.

Dopiero całościowe spojrzenie na te elementy umożliwia przygotowanie strategii optymalizacji, która faktycznie przyniesie oszczędności.

Dlaczego firmy często nie wiedzą, że płacą?

Faktury za energię elektryczną są skomplikowane, a opłaty za energię bierną często ukryte w sekcjach rozliczeń dystrybucyjnych. Mogą być oznaczone jako:

• „Opłata za nadwyżkę energii biernej indukcyjnej”,
• „Rozliczenie energii biernej pojemnościowej”,
• „Ponadumowny pobór energii biernej”.

Wielu właścicieli firm nie potrafi prawidłowo zinterpretować tych zapisów. Audyt energetyczny dostarcza nie tylko danych, ale również eksperckiego wyjaśnienia, co konkretnie wpływa na rachunek.

Przykład: Wzrost opłat za moc bierną w liczbach

Z danych rynkowych wynika, że koszt energii biernej w 2019 roku wynosił około 491 zł za 1000 kVArh. W 2022 – już 834 zł, a w 2025 – aż 2280 zł. Przy rocznym poborze na poziomie 60 000 kVArh, firma może płacić ponad 130 tys. zł rocznie tylko za moc bierną.

Dzięki audytowi możliwe jest nie tylko ujawnienie tego kosztu, ale również stworzenie planu jego eliminacji w 100%.

Co jeszcze identyfikuje audyt?

• Zakres generowania mocy biernej w różnych strefach obiektu (np. hala, serwerownia, PV),
• Dobór urządzeń generujących nadmiar mocy biernej (przestarzałe silniki, źle dobrane falowniki),
• Problemy z jakością napięcia i przeciążeniami (wskazujące na potrzebę kompensacji),
• Braki w dokumentacji zużycia – np. brak pomiarów tgφ w czasie rzeczywistym.

To pozwala precyzyjnie dobrać działania: kompensacja, modernizacja urządzeń, optymalizacja profilu energetycznego.

Audyt jako warunek świadomych inwestycji

Bez pomiarów i analizy nie da się:

• prawidłowo dobrać kompensatora,
• ocenić opłacalności modernizacji oświetlenia czy PV,
• uzyskać białych certyfikatów,
• skutecznie wdrożyć systemu zarządzania energią (EMS),
• przygotować się do certyfikacji ISO 50001.

Audyt to punkt wyjścia do każdej transformacji energetycznej. Bez niego, inwestycje w energooszczędność mogą przynieść efekt odwrotny do zamierzonego – generując np. wzrost opłat za energię pojemnościową (co zdarza się po instalacji LED i PV).

Jak audyt identyfikuje źródła mocy biernej w firmie?

Audyt energetyczny identyfikuje źródła mocy biernej na podstawie rzeczywistych pomiarów w instalacji elektrycznej. To kluczowy krok, ponieważ nie da się skutecznie kompensować energii biernej bez wiedzy o tym, gdzie i kiedy ona powstaje. Analiza faktury jest pomocna, ale ograniczona – dopiero pomiar parametrów sieci w czasie rzeczywistym ujawnia faktyczne przyczyny strat.

Jakie dane są mierzone?

W ramach audytu eksperci wykorzystują analizatory jakości energii, mierniki prądu, rejestratory mocy i urządzenia do monitoringu SCADA lub smart metering. Mierzone są m.in.:

• moc czynna (P), bierna (Q), pozorna (S),
• współczynniki tgφ i cosφ,
• przesunięcia fazowe między napięciem a prądem,
• prądy i napięcia w czasie rzeczywistym.

Na tej podstawie tworzy się profil energetyczny dla poszczególnych stref firmy – co pozwala dokładnie wskazać źródła mocy biernej.

Lokalizacja problemów

Pomiary ujawniają, które sekcje zakładu (np. hala produkcyjna, serwerownia, magazyn z LED) odpowiadają za generowanie:

• energii biernej indukcyjnej – np. z przestarzałych silników,
• energii biernej pojemnościowej – np. z instalacji fotowoltaicznych lub LED-ów.

Dzięki temu możliwe jest dopasowanie odpowiednich rozwiązań kompensacyjnych (baterie kondensatorów, dławiki, SVG) do faktycznych potrzeb.

Znaczenie audytu dla eliminacji opłat za energię bierną

Aby przestać płacić za energię bierną, trzeba wiedzieć, czy przekraczamy dopuszczalny poziom tgφ (w Polsce zwykle ≤ 0,4 dla energii indukcyjnej) i czy oddajemy do sieci energię pojemnościową (tu nie ma progu – opłaty liczone są od 1. kVArh).

Audyt pokazuje, gdzie powstają opłaty

Eksperci analizują faktury i zestawiają je z danymi pomiarowymi. Wskazują, które z poniższych opłat występują:

• „Rozliczenie energii biernej indukcyjnej” – pobór powyżej tgφ > 0,4,
• „Rozliczenie energii biernej pojemnościowej” – oddawanie Qc do sieci,
• „Ponadumowny pobór energii biernej” – niezależnie od rodzaju.

Na tej podstawie tworzone są konkretne rekomendacje:

• gdzie zainstalować kompensator,
• jaki rodzaj kompensacji jest potrzebny (indukcyjna/pojemnościowa),
• jak dostosować profil zużycia i pracę urządzeń.

Przykład:

W przypadku jednej z firm produkcyjnych, która wdrożyła nowoczesne oświetlenie LED i PV, po audycie okazało się, że energia bierna pojemnościowa generowała opłaty sięgające 24 tys. zł kwartalnie. Po instalacji dławików kompensacyjnych i drobnej korekcie falowników PV – opłaty spadły do zera.

Audyt jako podstawa do wdrożenia działań optymalizacyjnych

Bez rzetelnego audytu energetycznego nie sposób zaprojektować skutecznej optymalizacji. Audyt wskazuje konkretne, mierzalne problemy i proponuje dedykowane rozwiązania – nie opiera się na szacunkach, lecz na pomiarach i analizie sieci.

Przykładowe działania wdrażane po audycie:

• Kompensacja mocy biernej – dobór i montaż baterii kondensatorów, dławików, automatycznych układów kompensacyjnych,
• Optymalizacja mocy umownej – zmiana mocy zamówionej do realnych potrzeb,
• Zmiana taryfy dystrybucyjnej – dopasowanie grupy taryfowej do profilu zużycia,
• Modernizacja urządzeń – wymiana starych silników na energooszczędne z lepszym cosφ,
• Instalacja systemu monitoringu – stała kontrola zużycia mocy czynnej i biernej,
• Szkolenia pracowników – świadome użytkowanie maszyn i unikanie pracy jałowej.

Dodatkowe korzyści

Dzięki audytowi firma może również:

• przygotować się do uzyskania białych certyfikatów (jeśli wartość oszczędności energetycznej jest wystarczająca),
• wdrożyć system zarządzania energią ISO 50001,
• ubiegać się o dotacje na efektywność energetyczną.

Audyt to więc nie tylko dokument, ale mapa działań, które firma może wdrożyć krok po kroku – z mierzalnym efektem finansowym i operacyjnym.

Czym jest moc bierna i dlaczego generuje koszty?

Moc bierna to rodzaj mocy elektrycznej, która nie jest zamieniana na pracę użytkową (taką jak światło, ciepło czy ruch), ale jest niezbędna do działania większości urządzeń w instalacjach przemysłowych. W odróżnieniu od mocy czynnej, która zasila maszyny i odbiorniki, moc bierna jedynie „krąży” między źródłem a odbiornikiem – bez bezpośredniego efektu, ale z realnymi konsekwencjami dla sieci elektroenergetycznej.

Jak działa moc bierna?

Moc bierna powstaje w obwodach elektrycznych na skutek działania elementów reaktancyjnych: cewek i kondensatorów. To one magazynują energię w polach magnetycznych (indukcyjność) lub elektrycznych (pojemność) i oddają ją z powrotem do sieci. Z punktu widzenia dostawcy energii, to obciążenie, które nie przynosi pracy, ale wymaga przesyłu i bilansowania.

Im większa ilość energii biernej w systemie, tym większe są:

• straty energii (I²R) w przewodach,
• spadki napięcia i niestabilność sieci,
• przeciążenia transformatorów i kabli,
• koszty przesyłu i utrzymania infrastruktury.

Dlaczego odbiorcy za to płacą?

Ponieważ nadmiar mocy biernej psuje parametry sieci – operatorzy systemów dystrybucyjnych naliczają za nią opłaty, by zmotywować użytkowników do utrzymywania parametrów w określonych granicach. To forma „kar” umownych, ale też sposób na przeniesienie realnych kosztów na użytkownika końcowego.

Rodzaje mocy biernej i ich wpływ na instalację

Moc bierną dzielimy na indukcyjną (QI) i pojemnościową (QC). Obie mają inny mechanizm działania i inne konsekwencje – co ma kluczowe znaczenie dla strategii optymalizacji kosztów.

Moc bierna indukcyjna

To najczęściej spotykany typ mocy biernej. Powstaje w urządzeniach wykorzystujących zjawisko indukcji – czyli:

• silnikach elektrycznych,
• transformatorach,
• dławikach,
• spawarkach, pompach, klimatyzatorach.

W obwodach indukcyjnych prąd opóźnia się względem napięcia, co powoduje obciążenie sieci i zwiększone straty. W Polsce dopuszczalny poziom mocy biernej indukcyjnej określany jest przez tgφ ≤ 0,4. Przekroczenie tego limitu skutkuje opłatami.

Moc bierna pojemnościowa

Powstaje głównie w urządzeniach nowoczesnych, elektronicznych i energooszczędnych:

• oświetlenie LED,
• falowniki instalacji PV,
• zasilacze impulsowe (UPS, IT),
• długie kable pod napięciem.

Tutaj prąd wyprzedza napięcie – z pozoru niewielki efekt, ale sieć reaguje bardzo negatywnie. Co ważne: opłaty za energię pojemnościową naliczane są od pierwszej jednostki (nie obowiązuje żaden próg). To oznacza, że nawet niewielkie oddanie QC do sieci generuje realne koszty.

Wpływ na instalację i koszty

• Nadmiar QI prowadzi do spadków napięcia, przeciążeń, większego poboru mocy pozornej.
• Nadmiar QC skutkuje wzrostem napięcia, zakłóceniami i niestabilnością zasilania.
• Łącznie, obie formy mocy biernej mogą zająć 20–50% przepustowości instalacji i wywołać awarie lub zakłócenia w pracy maszyn.

Najczęstsze źródła mocy biernej w przedsiębiorstwach

W każdej firmie znajduje się wiele urządzeń, które w sposób naturalny generują moc bierną – niektóre bardziej intensywnie niż inne. Ich identyfikacja jest konieczna, aby właściwie dobrać sposób kompensacji i nie przepłacać za energię, której się „nie zużywa”.

Główne źródła mocy biernej indukcyjnej

• Silniki elektryczne – używane w wentylacji, produkcji, sprężarkach, pompach.
• Transformatory – szczególnie te o dużej mocy lub starego typu.
• Spawarki, piece indukcyjne, maszyny CNC – obciążenia o dużej mocy.
• Urządzenia chłodnicze i klimatyzacyjne – cykliczne włączanie/wyłączanie generuje pulsującą QI.

W starszych obiektach przemysłowych lub warsztatach QI może stanowić nawet 40% całkowitej mocy pozornej.

Główne źródła mocy biernej pojemnościowej

• Falowniki instalacji PV – oddają QC, szczególnie przy niskim obciążeniu.
• Nowoczesne oświetlenie LED – szczególnie oprawy z kompaktowymi zasilaczami.
• UPS-y, zasilacze impulsowe – w biurowcach, serwerowniach, firmach IT.
• Długie kable energetyczne – szczególnie w rozproszonych instalacjach magazynowych.

W nowoczesnych budynkach biurowych lub halach z dużą ilością LED-ów i PV nadmiar QC to problem, który generuje nieoczekiwane opłaty – nawet przy minimalnym poborze energii czynnej.

Typowe błędy

• Brak kompensacji po modernizacji oświetlenia LED – efekt: wzrost kosztów QC.
• Ignorowanie parametrów PV – niezbilansowane falowniki oddają QC do sieci.
• Stosowanie starszych maszyn bez oceny cosφ – opłaty za QI.

Jakie są konsekwencje finansowe nadmiaru mocy biernej?

Konsekwencje nadmiernego poboru lub oddawania mocy biernej są przede wszystkim finansowe – opłaty te mogą wynosić od kilku do kilkudziesięciu tysięcy złotych rocznie w firmach średniej wielkości, a nawet ponad 100 tys. zł rocznie w dużych zakładach produkcyjnych.

Jakie opłaty generuje moc bierna?

• Opłaty za ponadumowny pobór energii biernej indukcyjnej (QI) – naliczane po przekroczeniu wartości tgφ > 0,4.
• Opłaty za energię bierną pojemnościową (QC) – naliczane od każdej jednostki oddanej do sieci, niezależnie od współczynnika tgφ.
• Dodatkowe koszty eksploatacyjne – większe straty przesyłowe, skrócenie żywotności urządzeń, przeciążenia transformatorów.
• Ukryte koszty inwestycyjne – konieczność rozbudowy sieci, wyższe nakłady na modernizację infrastruktury.

Przykład finansowy

Pobór 1000 kVArh energii biernej w 2025 roku kosztuje 2280 zł. Jeśli firma miesięcznie generuje 8000–10 000 kVArh energii biernej, roczny koszt wynosi ponad 96 000–120 000 zł – zupełnie niezwiązanych z produkcją lub pracą użytkową.

Nie trać pieniędzy na niepotrzebne opłaty za moc bierną.
Skorzystaj z bezpłatnej konsultacji technicznej Broinstal – poznaj możliwości kompensacji mocy biernej. Sprawdzimy, czy Twoja firma płaci więcej, niż powinna – i podpowiemy, jak to zmienić.

Na czym polega kompensacja mocy biernej i dlaczego się opłaca?

Kompensacja mocy biernej to proces równoważenia pobranej lub oddawanej energii biernej przez wprowadzenie do instalacji urządzeń generujących energię bierną o przeciwnym charakterze. To jedno z najskuteczniejszych i najtańszych działań, jakie firma może wdrożyć, by całkowicie zredukować opłaty za QI i QC.

Jakie są korzyści z kompensacji?

• Pełna eliminacja opłat za energię bierną, jeśli współczynnik tgφ utrzymany zostaje w dopuszczalnych granicach,
• Poprawa jakości energii – stabilne napięcie, mniej harmonicznych, lepsze warunki pracy urządzeń,
• Zmniejszenie strat w przesyle – mniej obciążona infrastruktura oznacza mniejsze straty I²R,
• Zwiększenie żywotności urządzeń – redukcja przeciążeń i przegrzewania,
• Zwrot inwestycji w 6–12 miesięcy, w zależności od poziomu opłat i zastosowanej technologii.

Zleć kompensację mocy biernej firmie, która zrobiła to dla setek zakładów w Polsce.
Broinstal projektuje i wdraża kompensację mocy biernej „pod klucz” – zgodnie z Twoją instalacją, profilem zużycia i taryfą.

Jak działa kompensacja mocy biernej w praktyce?

Urządzenia kompensacyjne – najczęściej baterie kondensatorów (dla QI) i dławiki kompensacyjne (dla QC) – są instalowane w rozdzielniach elektrycznych lub bezpośrednio przy maszynach. Ich działanie polega na wytwarzaniu energii biernej o przeciwnym znaku niż ta, którą generują urządzenia w instalacji.

Jakie są rodzaje urządzeń kompensujących?

• Baterie kondensatorów – kompensują energię bierną indukcyjną. Proste, ekonomiczne i powszechnie stosowane w zakładach przemysłowych.
• Dławiki kompensacyjne – eliminują energię pojemnościową (QC). Niezbędne w nowoczesnych firmach z LED-ami, PV i elektroniką.
• Kompensatory SVG (Static Var Generator) – urządzenia nowej generacji, dynamiczne i precyzyjne. Kompensują obie formy energii i dostosowują się do zmiennych warunków w czasie rzeczywistym.
• Automatyczne układy sterowania – wyposażone w algorytmy, które włączają/wyłączają poszczególne sekcje kompensacyjne w zależności od aktualnych parametrów sieci.

Gdzie się je instaluje?

• W głównej rozdzielni zakładu,
• Bezpośrednio przy urządzeniach generujących nadmiar Q (np. maszyny, falowniki PV),
• W szafach automatyki, często jako element systemu EMS.

Czy trzeba to zgłaszać do OSD?

Nie – urządzenia kompensacyjne są częścią wewnętrznej instalacji firmy i nie wymagają zgłoszeń ani zezwoleń od operatora. Ich montaż musi jednak zostać poprzedzony profesjonalnym audytem i pomiarami, by uniknąć skutków odwrotnych – np. kompensacji nadmiernej, zakłóceń czy przeciążeń.

Jakie znaczenie ma analiza profilu energetycznego dla optymalizacji?

Analiza profilu energetycznego polega na szczegółowym badaniu, jak, kiedy i w jakiej formie firma zużywa energię elektryczną – zarówno czynną, jak i bierną. To nieodzowny element skutecznej strategii optymalizacji kosztów, ponieważ pozwala wychwycić prawidłowości, anomalie i ukryte straty.

Co obejmuje profil energetyczny?

• Zużycie mocy czynnej i biernej w ujęciu godzinowym, dziennym, tygodniowym,
• Przebieg współczynnika tgφ w czasie rzeczywistym,
• Fluktuacje napięcia i natężenia w różnych fazach,
• Obciążenia szczytowe i minima poboru,
• Identyfikację odbiorników generujących QI lub QC w zależności od pory pracy.

Dlaczego to ważne?

• Pozwala określić, kiedy pojawia się nadmiar mocy biernej – np. tylko nocą, po uruchomieniu PV, podczas postoju produkcji,
• Umożliwia dobór automatycznych kompensatorów, które reagują dynamicznie,
• Ujawnia cykliczne przeciążenia i błędy w pracy urządzeń, które wpływają na jakość energii,
• Daje podstawę do zmiany mocy umownej i doboru lepszej taryfy.

Bez analizy profilu energetycznego optymalizacja przypomina strzelanie na oślep – decyzje inwestycyjne mogą być nietrafione, a oszczędności mniejsze od zakładanych.

Jakie systemy monitoringu wspierają kontrolę mocy biernej?

Skuteczna kontrola zużycia mocy biernej wymaga zastosowania nowoczesnych systemów monitoringu, które na bieżąco analizują parametry instalacji. Ręczne odczyty z licznika to za mało – konieczne są dane w czasie rzeczywistym, z odpowiednim poziomem szczegółowości.

Najczęściej stosowane rozwiązania:

1. System SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition)
   Umożliwia monitorowanie i zdalne sterowanie instalacją. Zbiera dane o mocy, napięciu, tgφ, harmonicznych i przekroczeniach parametrów. Stosowany głównie w średnich i dużych firmach przemysłowych.
2. Smart metering – liczniki inteligentne
   Pozwalają na odczyt zużycia energii czynnej i biernej z dokładnością do 15 minut lub mniej. Dane dostępne online, często z funkcją alertów o przekroczeniach.
3. Rejestratory parametrów sieci i analizatory jakości energii
   Podłączane na stałe lub tymczasowo, rejestrują profile mocy, napięcia, współczynnik mocy. Używane podczas audytów lub do celów diagnostycznych.
4. Systemy EMS (Energy Management Systems)
   Zintegrowane rozwiązania do monitorowania, raportowania i sterowania zużyciem energii w firmie. Przetwarzają dane z wielu źródeł i umożliwiają analizę KPI energetycznych.

Nie potrzebujesz od razu wielkiego systemu – zacznij od pomiarów.
Zamów audyt kompensacyjny z Broinstal i poznaj realne możliwości obniżenia rachunków już po pierwszym miesiącu.

Jakie dane można analizować?

• Kiedy i gdzie generowana jest moc bierna,
• Czy przekraczane są progi tgφ lub poziomy mocy umownej,
• Jakie urządzenia działają poza optymalnym zakresem,
• Czy występują zakłócenia, które mogą wpływać na jakość zasilania i bezpieczeństwo urządzeń.

Jak monitoring pomaga identyfikować straty i nadmiar mocy biernej?

Monitoring umożliwia bieżące wykrywanie strat energetycznych i nadwyżek mocy biernej, zanim pojawią się w fakturze jako opłaty. Działa jak „czujnik kosztów” – sygnalizuje, że instalacja nie pracuje optymalnie i wymaga korekty.

Jakie sytuacje można wychwycić dzięki monitoringowi?

• Przekroczenia współczynnika tgφ w godzinach nocnych (np. przez falowniki PV),
• Niepotrzebne działanie silników lub UPS-ów w trybie jałowym,
• Wahania napięcia i przeciążenia, które wskazują na błędną kompensację,
• Wzrost QC po wymianie oświetlenia lub uruchomieniu nowych urządzeń elektronicznych,
• Skokowy wzrost QI w wyniku starzejących się silników lub pracy sprężarek.

Co daje szybka reakcja?

• Uniknięcie naliczenia opłat za moc bierną – interwencja możliwa zanim zakończy się okres rozliczeniowy,
• Zwiększenie efektywności pracy maszyn – stabilne napięcie = mniej awarii,
• Lepsze planowanie inwestycji – dane z monitoringu pokazują, gdzie kompensacja przyniesie największy efekt,
• Utrzymanie zgodności z normami jakości energii (EN 50160, PN-EN 61000) – co ma znaczenie przy umowach z OSD.

Jak obniżyć koszty energii po audycie energetycznym?

Audyt energetyczny dostarcza konkretnej diagnozy, ale dopiero wdrożenie zaleceń pozwala realnie obniżyć rachunki. Klucz do sukcesu to zestawienie danych z audytu z analizą taryf, profilu pracy i dostępnych rozwiązań technicznych.

Jakie działania przynoszą najwięcej oszczędności?

1. Kompensacja mocy biernej – najczęstsza przyczyna niepotrzebnych opłat. W wielu firmach możliwa jest redukcja kosztów QI i QC do zera.
2. Optymalizacja mocy umownej – dostosowanie jej do rzeczywistego profilu obciążenia pozwala uniknąć opłat za przekroczenia lub płacenia za niewykorzystaną moc.
3. Zmiana grupy taryfowej – na podstawie profilu zużycia można przejść do korzystniejszej taryfy (np. z 24-godzinnej na dwustrefową).
4. Modernizacja urządzeń – szczególnie starych silników o niskim cosφ, które generują nadmiar QI.
5. Wdrożenie automatyki sterującej – pozwala na wyłączanie nieużywanych sekcji, kontrolę tgφ i poprawę efektywności.

Jakie efekty można osiągnąć?

• Spadek opłat za energię bierną do zera,
• Obniżenie łącznych kosztów energii o 10–25% (w zależności od skali działań),
• Zwiększenie bezpieczeństwa instalacji i wydłużenie żywotności sprzętu,
• Podniesienie wartości technicznej obiektu, co ma znaczenie w kontekście ESG i białych certyfikatów.

Jak dobrać moc umowną i taryfę energetyczną po audycie?

Po analizie profilu energetycznego warto ocenić, czy obecna moc zamówiona i taryfa odpowiadają rzeczywistym potrzebom firmy. Często bywa tak, że moc jest przewymiarowana „na zapas”, a taryfa nieoptymalna.

Czym jest moc umowna?

To maksymalna moc, jaką firma może pobierać z sieci bez naliczania kar. W przypadku jej przekroczenia naliczane są opłaty za przekroczenie mocy umownej, a przy zbyt niskim wykorzystaniu – firma płaci za niewykorzystane zasoby.

Jak dobrać odpowiednią moc?

• Audyt pokazuje realne maksima i średnie zapotrzebowanie.
• Można dobrać moc z minimalnym buforem (5–10%), zamiast przewymiarowanych wartości.
• Zbyt niska moc → ryzyko kar.
• Zbyt wysoka moc → przepłacanie co miesiąc.

Jak dobrać taryfę energetyczną?

Na podstawie danych z pomiarów i faktur audytor analizuje:

• kiedy firma zużywa najwięcej energii (dzień/noc/weekend),
• czy opłaca się przejść na taryfę C12a, C12b, B23 itp.,
• czy koszty energii można przenieść na tańsze strefy.

Zmiana taryfy powinna być oparta na danych, a nie „zgadywaniu”. Dobrze dobrana taryfa może obniżyć rachunek o kilka do kilkunastu procent miesięcznie – bez żadnych inwestycji.

Czy warto wdrożyć system EMS i szkolić pracowników?

Tak – wdrożenie systemu zarządzania energią (EMS) i przeszkolenie personelu to działania, które zwiększają skuteczność optymalizacji i sprawiają, że oszczędności utrzymują się w długim okresie.

Co to jest EMS?

System EMS (Energy Management System) to narzędzie IT służące do:

• monitorowania zużycia energii w czasie rzeczywistym,
• analizowania danych historycznych,
• tworzenia raportów i alarmów o przekroczeniach,
• integracji z automatyką i BMS.

Jakie są korzyści z wdrożenia EMS?

• Stała kontrola współczynnika tgφ, mocy biernej, kosztów,
• Możliwość reagowania na przekroczenia zanim pojawią się w fakturze,
• Dane do planowania modernizacji, inwestycji i budżetu energetycznego,
• Wsparcie dla raportowania ESG i certyfikacji ISO 50001.

Czy szkolenia pracowników mają znaczenie?

Tak – nawet najlepszy audyt i systemy nie zastąpią świadomych użytkowników. Szkolenia powinny obejmować:

• podstawy zarządzania energią,
• interpretację danych z EMS i liczników,
• zasady korzystania z urządzeń w sposób efektywny,
• wpływ pracy maszyn na tgφ i koszty mocy biernej.

W efekcie firma nie tylko oszczędza, ale też buduje wewnętrzną kulturę efektywności energetycznej, co ma ogromne znaczenie w długofalowej strategii energetycznej.

Jak audyt energetyczny wpisuje się w strategię energetyczną firmy?

Audyt energetyczny to nie tylko techniczna analiza instalacji – to również kluczowy element strategicznego zarządzania energią w przedsiębiorstwie. Pomaga firmie nie tylko zredukować bieżące koszty, ale też zaplanować działania zgodne z regulacjami, wymaganiami środowiskowymi i celami ESG.

Jakie znaczenie ma audyt z punktu widzenia strategii?

• Pozwala określić poziom efektywności energetycznej firmy w odniesieniu do benchmarków branżowych,
• Ujawnia obszary energochłonne i nieoptymalne, które mogą zostać objęte planem modernizacji,
• Tworzy podstawę dokumentacyjną do wdrażania systemów ISO, certyfikacji ESG, raportów niefinansowych,
• Stanowi pierwszy krok w polityce dekarbonizacji, której oczekują zarówno inwestorzy, jak i kontrahenci.

Audyt może być częścią Planu Transformacji Energetycznej, który dziś stanowi wymóg w dużych firmach i organizacjach uczestniczących w łańcuchach dostaw dla korporacji międzynarodowych.

Czy audyt energetyczny uprawnia do uzyskania białych certyfikatów lub ISO 50001?

Tak – audyt energetyczny może stanowić podstawę do ubiegania się o białe certyfikaty, a także być kluczowym dokumentem w procesie wdrażania systemu zarządzania energią ISO 50001.

Czym są białe certyfikaty?

To świadectwa efektywności energetycznej wydawane przez URE (Urząd Regulacji Energetyki) firmom, które przeprowadziły działania zmniejszające zużycie energii. Biały certyfikat można sprzedać na rynku lub wykorzystać do zniżki na rachunku za energię.

Aby je uzyskać, firma musi:

• Przeprowadzić audyt efektywności energetycznej,
• Wdrożyć działanie (np. kompensację mocy biernej, wymianę silników, modernizację oświetlenia),
• Udokumentować oszczędności w formie GJ/rok,
• Złożyć wniosek do URE przed rozpoczęciem inwestycji.

Białe certyfikaty dotyczą oszczędności minimum 10 ton oleju ekwiwalentnego (toe) rocznie (ok. 116 MWh), co jest osiągalne nawet przy kompensacji Q o skali 10–15 tys. kVArh/mies.

Co daje ISO 50001?

To międzynarodowa norma zarządzania energią, która:

• Pomaga trwale ograniczyć zużycie energii i koszty operacyjne,
• Wymaga prowadzenia polityki energetycznej, celów, monitoringu i ciągłego doskonalenia,
• Ułatwia spełnienie wymagań prawnych (np. audytu co 4 lata),
• Wspiera budowę pozytywnego wizerunku organizacji i jej pozycji w łańcuchu ESG.

Audyt energetyczny to pierwszy krok wdrożeniowy ISO 50001, ponieważ stanowi tzw. analizę bazową i podstawę do ustalenia wskaźników (KPI).

Jakie są długofalowe efekty transformacji energetycznej firmy?

Transformacja energetyczna przynosi firmie trwałe korzyści operacyjne, finansowe i wizerunkowe. To proces, w którym audyt, kompensacja mocy biernej, optymalizacja taryf, wdrożenie EMS i OZE łączą się w spójną strategię.

Jakie są konkretne efekty?

1. Stabilność kosztów energii – firma przestaje być podatna na skoki cen energii, opłat sieciowych i kar za przekroczenia.
2. Redukcja emisji CO₂ – przez zmniejszenie strat i efektywne wykorzystanie mocy (wzrost efektywności).
3. Zwiększenie wartości technicznej zakładu – nowoczesna instalacja, sterowanie, raportowanie, gotowość do udziału w rynku mocy i programach wsparcia.
4. Lepsza pozycja w przetargach i negocjacjach – potwierdzenie wdrożenia ISO, ESG, certyfikatów efektywności.
5. Oszczędności trwałe, nie jednorazowe – działania kompensacyjne, monitoring i szkolenia utrzymują efektywność latami.
6. Możliwość integracji z OZE i magazynami energii – transformacja przygotowuje firmę do kolejnych etapów dekarbonizacji.

Jak to wygląda w praktyce?

Firma, która zaczyna od audytu, wdraża kompensację Q, optymalizuje moc umowną i taryfę, instaluje EMS i szkoli kadrę – może obniżyć koszty energii nawet o 25–35% w ciągu pierwszych 2 lat, a następnie przystąpić do modernizacji źródeł (PV, magazyny) i tworzenia klastra/porozumień energetycznych.

Transformacja energetyczna to nie moda, tylko konieczność – i realna przewaga konkurencyjna na rynku coraz bardziej wrażliwym na ślad energetyczny i kosztowy.

Masz pytania o energię bierną?
Skontaktuj się z ekspertem Broinstal – odpowiemy konkretnie, na podstawie danych z Twojej instalacji.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Jakie są najczęstsze przyczyny opłat za energię bierną w firmie?

Najczęstsze przyczyny to przekroczenie współczynnika tgφ dla energii indukcyjnej oraz oddawanie energii pojemnościowej do sieci. Problem pojawia się głównie przy użytkowaniu starych silników, zasilaczy impulsowych, instalacji PV i oświetlenia LED. Bez kompensacji te urządzenia powodują wzrost kosztów, mimo że nie zużywają więcej energii czynnej.

Czy każda firma musi płacić za moc bierną?

Nie. Małe obiekty w grupach taryfowych G lub C mogą nie mieć naliczanych opłat, ale w przypadku odbiorców biznesowych w grupach C1x, B, A opłaty są naliczane, jeśli wystąpi nadmiar mocy biernej. Dotyczy to zwłaszcza firm z dużym poborem mocy, maszynami, fotowoltaiką czy intensywnym oświetleniem LED.

Co to jest współczynnik tgφ i dlaczego jest ważny?

Tgφ określa stosunek mocy biernej do czynnej. Im wyższy, tym więcej mocy biernej w instalacji. W Polsce graniczna wartość to zwykle 0,4 – jeśli firma ją przekracza, płaci kary. Utrzymywanie tgφ na poziomie 0,2–0,35 to bezpieczny standard, który pozwala uniknąć kosztów.

Czy po zamontowaniu fotowoltaiki mogą wzrosnąć koszty energii biernej?

Tak. Instalacje PV wyposażone w falowniki mogą generować energię bierną pojemnościową, zwłaszcza gdy nie ma odbioru czynnego – np. w weekendy lub poza sezonem. Dlatego po montażu PV zaleca się wykonanie audytu mocy biernej i ewentualną kompensację QC.

Czy kompensacja mocy biernej może się nie opłacać?

Rzadko, ale tak – jeśli poziom mocy biernej jest bardzo niski, a opłaty nie występują lub są symboliczne. Jednak w praktyce w większości średnich i dużych firm kompensacja zwraca się w mniej niż rok i daje wymierne korzyści: zero opłat, stabilność napięcia i mniejsze obciążenie sieci.

Gdzie najlepiej zainstalować urządzenia kompensujące?

Najczęściej kompensatory montuje się w głównej rozdzielni lub bezpośrednio przy źródłach mocy biernej – np. przy dużych maszynach, falownikach PV, UPS-ach. Lokalizacja zależy od struktury instalacji i wyników pomiarów – dlatego zawsze poprzedza ją audyt.

Czy audyt energetyczny jest obowiązkowy?

Dla dużych przedsiębiorstw (zgodnie z ustawą o efektywności energetycznej) audyt musi być wykonywany co 4 lata. Pozostałe firmy mogą go wykonać dobrowolnie – co jest często bardziej opłacalne niż obowiązkowe, bo prowadzi do realnych oszczędności i może kwalifikować do białych certyfikatów.

Jak długo trwa przeprowadzenie audytu energetycznego?

Typowy audyt trwa od kilku dni do kilku tygodni – w zależności od skali obiektu. Etapy obejmują: analizę faktur, pomiary, przegląd techniczny instalacji oraz opracowanie raportu z zaleceniami. W prostszych przypadkach możliwy jest też szybki audyt kompensacyjny trwający 1–3 dni.

Czy audyt pozwala uniknąć opłat za energię bierną?

Tak, w większości przypadków – audyt wskazuje przyczyny generowania mocy biernej i sposoby jej kompensacji. Po wdrożeniu zaleceń można całkowicie wyeliminować opłaty za QI i QC. W praktyce pozwala to firmom odzyskać od kilku do kilkudziesięciu tysięcy zł rocznie.

Czy opłaty za moc bierną będą rosnąć w przyszłości?

Tak. Z danych rynkowych wynika, że stawki za 1000 kVArh energii biernej wzrosły z 491 zł w 2019 r. do ponad 2200 zł w 2025 r. Trend jest rosnący, ponieważ system energetyczny jest coraz bardziej obciążony i wymaga bilansowania. Im szybciej firma wdroży kompensację, tym więcej zaoszczędzi.

Czy wdrożenie EMS pomaga w kontroli mocy biernej?

Zdecydowanie tak. System zarządzania energią (EMS) pozwala na bieżące śledzenie parametrów sieci, generowanie alarmów, analizowanie przekroczeń tgφ i zużycia energii biernej. Umożliwia też planowanie inwestycji i szybkie reagowanie na zmiany, zanim pojawią się opłaty.

Czy szkolenie pracowników może wpłynąć na zużycie energii biernej?

Tak – pracownicy świadomi wpływu swojej pracy na energię potrafią np. unikać pracy maszyn „na pusto”, właściwie sterować falownikami, kontrolować zużycie w nocy. Edukacja zespołu jest ważnym elementem długofalowej optymalizacji kosztów energii.

Czy każdy falownik PV generuje energię bierną?

Nie każdy, ale większość – szczególnie w sytuacji, gdy PV pracuje przy niskim poborze mocy czynnej (np. weekendy, nocne zasilanie falownika). W takich przypadkach oddawanie QC do sieci jest niemal pewne i należy je kompensować za pomocą dławików lub urządzeń SVG.

Czy da się jednocześnie kompensować QI i QC?

Tak, ale wymaga to precyzyjnego doboru urządzeń. Niektóre firmy stosują kompensację mieszczą się w ramach standardowej baterii kondensatorów z dławikami. W dynamicznych układach lepiej sprawdzają się kompensatory SVG, które potrafią kompensować obie formy mocy w czasie rzeczywistym.

Czy można uzyskać dofinansowanie do kompensacji mocy biernej?

W niektórych programach efektywności energetycznej i transformacji energetycznej – tak. Warto sprawdzać aktualne konkursy w NFOŚiGW, funduszach regionalnych i u operatorów systemów dystrybucyjnych. Kompensacja może być również zgłoszona jako projekt do uzyskania białych certyfikatów.

Przeczytaj także

• Jak analizować fakturę za prąd pod kątem wysokich opłat za energię w firmie
• Kompensacja mocy biernej w magazynach i halach logistycznych
• Oszczędności na rachunku za energię w firmie dzięki kompensacji mocy biernej
• Kompensacja mocy biernej a rachunki za prąd
• Energia bierna pojemnościowa a indukcyjna – różnice
• Czy każda firma potrzebuje kompensacji mocy biernej?
• Jak moc bierna wpływa na wysoki rachunek za prąd?
• Jak zmniejszyć opłaty za energię elektryczną w firmie?
• Najczęstsze błędy przy doborze kompensatora mocy biernej
• Jak działa kompensator mocy biernej? Zasada działania i zastosowanie
• Zwrot z inwestycji w kompensację mocy biernej – jak obniżyć koszty energii i poprawić efektywność
• Jak obniżyć rachunek za prąd w firmie?