Kiedy pracodawca może odmówić powrotu do pracy po chorobie

Powrót do pracy po dłuższej chorobie może budzić wiele emocji — zarówno po stronie pracownika, jak i pracodawcy. Pracownik często wraca z myślą, że skoro ma już zaświadczenie o zdolności do pracy, to wszystko jest na dobrej drodze. Tymczasem sytuacja może się skomplikować. Zdarzają się przypadki, kiedy pracodawca odmawia przyjęcia pracownika po zwolnieniu lekarskim, co wywołuje niepokój, a często także pytania o to, czy takie działanie jest zgodne z prawem. Temat ten nie jest jednoznaczny, ponieważ prawo pracy dopuszcza kilka sytuacji, w których pracodawca ma prawo odmówić przyjęcia pracownika po L4, jednak zawsze muszą istnieć ku temu konkretne podstawy. Nie wystarczy zwykła niechęć czy obawa – decyzja musi opierać się na przepisach i być właściwie udokumentowana. W tym artykule wyjaśniamy, kiedy pracodawca może zgodnie z prawem odmówić powrotu do pracy po chorobie, jakie obowiązki mają obie strony oraz jak wygląda to w praktyce.

Co mówi prawo o powrocie do pracy po zwolnieniu lekarskim?

Jakie badania kontrolne po długim L4 należy wykonać? Podstawową kwestią regulującą powrót do pracy po chorobie jest art. 229 Kodeksu pracy, który wskazuje, że pracownik po nieobecności spowodowanej chorobą trwającą dłużej niż 30 dni musi przejść badania kontrolne, które mają potwierdzić jego zdolność do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku. Takie badania przeprowadza lekarz medycyny pracy i to jego decyzja — wyrażona w orzeczeniu lekarskim — stanowi podstawę do dopuszczenia pracownika do pracy.

Jeśli pracownik nie dostarczy aktualnego orzeczenia o zdolności do pracy, pracodawca ma prawo nie dopuścić go do wykonywania obowiązków służbowych. Nie jest to jednak odmowa zatrudnienia, lecz działanie mające na celu ochronę zdrowia pracownika i współpracowników. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że koszt badań kontrolnych ponosi pracodawca, a nie sam pracownik.

Czy zaświadczenie lekarskie ZUS ZLA wystarczy?

Choć zaświadczenie lekarskie ZUS ZLA (dawne L4) potwierdza czasową niezdolność do pracy oraz datę zakończenia zwolnienia, nie stanowi automatycznego potwierdzenia zdolności do pracy. To ważne, ponieważ wielu pracowników błędnie zakłada, że po zakończeniu zwolnienia wystarczy zgłosić się do pracy i rozpocząć obowiązki. Tymczasem przepisy wyraźnie wskazują, że po dłuższej nieobecności to orzeczenie lekarskie wydane przez lekarza medycyny pracy decyduje o powrocie.

Jeśli pracownik nie zgłosi się na badania lub zignoruje obowiązek ich wykonania, pracodawca nie tylko może, ale ma obowiązek nie dopuścić go do pracy. To działanie chroni obie strony — pracownika przed przeciążeniem lub nawrotem choroby, a pracodawcę przed konsekwencjami wypadku lub pogorszenia stanu zdrowia pracownika.

W praktyce oznacza to, że samo zakończenie L4 nie jest wystarczające. Bez ważnego zaświadczenia z badań kontrolnych pracownik formalnie nie może rozpocząć pracy, nawet jeśli czuje się dobrze. To nie tylko kwestia formalności — to obowiązek wynikający z przepisów BHP i regulacji dotyczących medycyny pracy.

W jakich sytuacjach pracodawca może odmówić przyjęcia pracownika?

Choć przypadki odmowy powrotu do pracy nie są częste, warto znać konkretne sytuacje, w których pracodawca ma prawo odmówić przyjęcia pracownika po L4. Oto najczęstsze z nich:

1. Brak zdolności do pracy na dotychczasowym stanowisku – Jeśli orzeczenie lekarskie po badaniach kontrolnych wskazuje, że pracownik nie jest zdolny do pracy na zajmowanym wcześniej stanowisku, pracodawca nie może go na nie przyjąć. W takiej sytuacji pojawia się konieczność przeniesienia na inne stanowisko, dostosowane do aktualnych możliwości zdrowotnych pracownika. Jeżeli firma nie ma takiego stanowiska, może to prowadzić do rozwiązania stosunku pracy.
2. Utrata uprawnień koniecznych do wykonywania pracy – Niektóre stanowiska wymagają posiadania konkretnych uprawnień, np. kierowca zawodowy musi mieć ważne prawo jazdy i orzeczenie psychologiczne. Jeżeli w trakcie zwolnienia lekarskiego pracownik stracił takie uprawnienia i nie odnowił ich, pracodawca nie ma obowiązku przywracania go na stanowisko.
3. Reorganizacja zakładu pracy – W niektórych przypadkach dłuższa nieobecność pracownika zbiega się z wewnętrznymi zmianami w strukturze firmy. Może się zdarzyć, że po powrocie z L4 jego stanowisko już nie istnieje. Wówczas pracodawca może wypowiedzieć umowę, ale musi to zrobić zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, w tym z uwzględnieniem okresu wypowiedzenia oraz ewentualnej konsultacji ze związkami zawodowymi (jeśli takie działają w firmie).
4. Brak aktualnych badań lub orzeczeń lekarskich – Jak wspomniano wcześniej, brak badań kontrolnych wyklucza powrót do pracy. Co ważne, jeśli pracownik nie podejmuje działań w celu ich wykonania, może to zostać uznane za ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych.

Co grozi pracownikowi, który nie stawi się na badania kontrolne?

Zgodnie z przepisami, pracownik jest zobowiązany do poddania się badaniom kontrolnym, jeżeli przebywał na zwolnieniu lekarskim dłużej niż 30 dni. Nieobecność na badaniach kontrolnych może być traktowana jako naruszenie obowiązków pracowniczych. W skrajnych przypadkach, jeśli pracownik nie stawi się na badania mimo wezwania, pracodawca ma podstawy do podjęcia kroków dyscyplinarnych, a nawet do wypowiedzenia umowy.

Co więcej, w przypadku długich zwolnień, które powtarzają się regularnie i utrudniają organizację pracy w zespole, pracodawca może rozważyć wypowiedzenie umowy o pracę, uzasadniając to potrzebami organizacyjnymi firmy. Tego rodzaju decyzje muszą być jednak dobrze udokumentowane i poprzedzone analizą sytuacji — nie mogą być arbitralne.

Warto pamiętać, że sądy pracy przy rozpatrywaniu takich przypadków szczegółowo analizują wszystkie okoliczności. Pracodawca musi wykazać, że decyzja o nieprzyjęciu pracownika po chorobie nie miała charakteru dyskryminacyjnego, a wynikała z obiektywnych przesłanek, np. braku zdolności do pracy, utraty uprawnień, reorganizacji lub innych realnych przyczyn.

Jak przygotować się do powrotu po długim L4?

Z punktu widzenia pracownika, ważne jest, aby odpowiednio przygotować się do powrotu po długim zwolnieniu lekarskim. Należy pamiętać o kilku kluczowych krokach. Przede wszystkim – zapisać się na badania kontrolne z odpowiednim wyprzedzeniem. Jeśli pracodawca ich nie zorganizuje, a pracownik mimo wszystko stawi się do pracy bez orzeczenia, będzie to obciążenie dla obu stron. Najlepiej działać proaktywnie i zadbać o formalności wcześniej.

Warto też pamiętać, że powrót do pracy może wiązać się z dodatkowymi emocjami, obawami, a czasem nawet stresem. W takich sytuacjach warto otwarcie rozmawiać z przełożonym o swoich obawach, możliwościach i ograniczeniach. Z punktu widzenia przepisów, jeśli pracownik nie może wykonywać dotychczasowej pracy z powodów zdrowotnych, a w firmie nie ma alternatywnego stanowiska, pracodawca nie ma obowiązku tworzenia go specjalnie – ale często w praktyce możliwe są rozwiązania kompromisowe.

Przygotowanie do powrotu to również aspekt psychiczny. Osoby wracające po długiej chorobie powinny być świadome, że adaptacja może chwilę potrwać. Ważne, by nie obawiać się pytać i zgłaszać trudności — szczególnie jeśli dotyczą one obowiązków wymagających pełnej sprawności fizycznej lub psychicznej.